งานดอกไม้สดของไทย บทที่ 5

     บรรพบุรุษของไทยเรามีชื่อเสียงในงานด้านศิลปะการประดิษฐ์อย่างมากมาย โดยเฉพาะการประดิษฐ์ตกแต่งพวงดอกไม้ ใบไม้ ผลไม้  และวัสดุอื่น ๆ  เป็นที่ขึ้นชื่อมานานแต่โบราณกาลแล้ว ปรากฏแน่ชัดว่าได้มีการเริ่มต้นมาแต่ในสมัยใดแน่  คงเนื่องมาแต่ไม่มีการจดบันทึกเป็นลายลักษณ์อักษรไว้นั่นเอง  จึงไม่มีหลักฐานใด  ๆ  ให้อนุชนรุ่นหลังได้สืบค้น     ต่อมาในสมัยสุโขทัยเป็นราชธานี  แต่ครั้งสมัยพระเจ้าอรุณมหาราช  คือพระร่วงเป็นพระเจ้าแผ่นดินมีพระสนมเอก  คือ 

   ท้าวศรีจุฬาลักษณ์  หรือนางนพมาศ

   ซึ่งเป็นผู้ที่มีความสามารถในงานด้านฝีมือในการประดิษฐ์ดอกไม้สดเป็นเลิศ ในสมัยนั้นตามหลักฐาน

ที่อ้างถึงในพระราชนิพนธ์เรื่องพระราชพิธี 12 เดือนตอนหนึ่งที่กล่าวถึง ท้าวศรีจุฬาลักษณ์ 

ได้คิดตกแต่งโคมลอยให้งดงามวิจิตรกว่าโคมของพระสนมอื่นทั้งปวง โดยการนำเอาดอกไม้ต่าง  ๆ

มาประดิษฐ์ตกแต่ง  และยังได้เอาผลไม้มาทำการแกะสลักตกแต่งประกอบไปด้วย แต่ก็มิได้มีการอ้างถึงว่า ในการตกแต่งครั้งนั้นมีการร้อยมาลัยมาประดับตกแต่งด้วยหรือไม่  และในหลักฐานที่อ้างถึงตอนหนึ่งว่า ในเดือนเมษายนมีพระราชพิธีสนามใหญ่บรรดาเจ้าเมือง  เศรษฐี  คหบดีเข้าเฝ้าถวายบังคมสมเด็จพระร่วงเจ้า  เพื่อถวายเครื่องราชบรรณาการ พระสนมกำนัลต่าง ๆ ก็ร้อยกรองดอกไม้เป็นรูปสัตว์ต่าง ๆ  ใส่เมี่ยงหมากถวายให้สมเด็จพระเจ้าอยู่หัว พระราชทานแก่ผู้มาเฝ้าและในครั้งนั้นนางนพมาศก็ร้อยดอกไม้สีเหลืองเป็นรูปพานทองสองชั้นรองขัน  มีระย้าระบายงดงามในขันใส่เมี่ยงหมาก  แล้วร้อยดอกไม้เป็นตาข่ายคลุมขันอีกทีหนึ่งเป็นที่เจริญตาและถูกกาละเทศะอีก  สมเด็จพระร่วงเจ้าจึงทรงบัญญัติว่าถ้าชาวไทยทำการรับแขกเป็นการสนามใหญ่  มีการอาวาหมงคล หรือวิวาหมงคล   เป็นต้น  ให้ร้อยกรองดอกไม้เป็นรูปพานขันหมากดังนี้  และให้เรียกว่า พานขันหมาก  

 วิธีการประดิษฐ์ดอกไม้สดของไทย

          การประดิษฐ์ดอกไม้สดของไทยเป็นมาลัย เครื่องแขวน เครื่องประดับตกแต่งสถานที่ในงานพิธีต่างๆมักจะใช้วิธีการกรอง การเย็บ การมัด เพื่อให้เกิดเป็นชิ้นงาน

การกรอง

      การกรอง คือ การเอาบางส่วนของดอกไม้ที่ได้จากการเฉือนเป็นแว่นๆหรือผ่กลางชิ้น แล้วนำมาเสียบหรือร้อยในไม้ไผ่ที่เหลาแหลม หรือก้านมะพร้าว ( ทางมะพร้าว )  ซ้อนกัน การกรองมี 2 แบบ ได้แก่ การกรองดอก และการกรองเส้น 

      1.วิธีการกรองมีขั้นตอน ดังนี้

          1.1 เหลาไม้เล็กปลายแหลมทั้ง 2 ด้าน ยาวประมาณ 2 นิ้ว 2 อันเลือกดอกมะลิขนาดเล็ก 1 ดอก เสียไม้แหลมทั้งสองอัน ไปที่กึ่งกลางหเานดอก เป็นแนวกากบาท และเสียบไม้ที่โคนดอกสำหรับเป็นก้านดอก

                 1.2 ผ่าดอกตูมขนาดกล่างออกเป็น 2 ส่วน เสียบดอกมะลิแต่ละส่วนกับไม้แหลมด้านละ 1 ส่วน ทั้ง 4 ด้าน แล้วใช้ด้ยพันขัดกับไม้แหลมให้แน่น

    

       1.3ผ่าดอกตูมใหญ่เป็น 2 ส่วน เสียบแต่ละส่วนกับดอกไม้แหลมทั้ง 4 ด้าน ใช้ด้านพันขัดกับไม้แหลม โดยวางกลีบให้สับหว่างกันเพื่อความสวยงาม ทำเช่นนี้อีก 2 ชั้น แล้วพันด้ายให้แน่น เมื่อทำเสร็จแล้วจึงตัดไม้กากบาทที่เหลือทิ้งและพันฟลอราเทป



      2.วิธีการกรองส้น มีขั้นตอน ดังนี้

              2.1 เฉือนดอกบานนไม่รู้โรยที่มีขนาดดอกเท่าๆกันออกเป็นแว่นๆโดยแต่ละแว่นไม่หนาหรือบางจนเกินไป ดอกบานไม่รู้โรย 1 ดอก จะได้ 2-3 แว่น แล้วแยกกลีบเป็นขนาดใหญ่ ขนาดกลาง และขนาดเล็กเพื่อความสะดวกในการกรอง

                                2.2เหลาทางมะพร้าวให้ปลายแหลมแล้วพันฟลอร่าเทปที่โคนทางมะพร้าว เว้นความยาวตามขนาดความยาวของเส้นกระรอกที่ต้องการ หรือจะฬช้เส้นลวดแทนทางมะพร้าวก็ได้

              2.3 ร้อยกลีบดอกขนาดใหญ่ใส่ทางมะพร้าวยาวประมาณ 11 ใน 3 ของความยาวทางมะพร้าว

       2.4 ร้อยกลีบดอกขนาดกลางใส่ทางมะพร้าวยาวประมาณ 2 ใน 3ของคววามยาวทางมะพร้าว

       2.5 ร้อยกลีบดอกขนาดเล็กใส่ทางมะพร้าวยาวจนสุดปลายทางมะพร้าว แล้วจบลงด้วยดอกบานไม่รู้โรย ดอกเล็กปิดปลายทางมะพร้าว

ประเภทต่าง ๆ ของมาลัย

   แบ่งตามหน้าที่ใช้สอย    

  มาลัยชายเดียว  หมายถึง มาลัยที่มีลักษณะเป็นพวงกลม มีอุบะห้อยเป็นชายเพียงพวงเดียว ซึ่งบางคนอาจเรียกว่า มาลัยมือ มาลัยข้อมือ หรือมาลัยคล้องแขน ก็ได้ ถ้าใช้ในการทูลเกล้า  ถวาย ก็เรียกว่า มาลัยข้อพระกร มาลัยชายเดียวนี้ใช้
สำหลับคล้องแขนหรือบูชาพระ
    

  มาลัยสองชาย หมายถึง มาลัยที่นิยมผูกต่อริบบิ้นหรือโบว์ทั้งสองชาย และมีอุบะห้อยชายมาลัย  ทั้งสองพวงมาลับสองชายนี้ใช้สำหรับคล้องคอบุคคลสำคัญในงานนั้น ๆ ใช้แขวนหน้ารถหรือหัวเรือก็ได้ บางคนอาจเรียกมาลัยชนิดนี้ว่า มาลัยคล้องคอ  ถ้าใช้คล้องคอเจ้าบ่าว เจ้าสาว ก็เรียกว่า มาลัยบ่าว-สาว
    

  มาลัยชำร่วย  หมายถึง  มาลัยขนาดเล็ก  น่ารัก กระจุ๋มกระจิ๋ม  สำหรับมอบให้บุคคลจำนวนมาก  เป็นของชำร่วย  ตอบแทน การขอบคุณที่มาร่วมในงานนั้น ๆ

แบ่งตามรูปแบบของการร้อย

  

•   มาลัยซีก หรือเสี้ยว หมายถึง มาลัยที่ร้อยตามขวางเพียงครึ่งวงกลม   
•   มาลัยกลม หมายถึง มาลัยที่ร้อยตามขวางเป็นวงกลม ตามยาวไปตลอดเข็ม   
•   มาลัยแบน หมายถึง มาลัยที่มีรูปทรงตามขวาง เป็นรูปยาวตามกลีบ ปลายกลีบของด้านตรง    ข้ามยาวประมาณจดแนวเส้นรอบวงแต่ปลายกลีบของด้านขวางและด้านตรงข้ามแคบ
•   มาลัยรี หมายถึง มาลัยที่มีรูปทรงตามขวาง เป็นรูปรูปทรงตามยาวขึ้นไปตลอดเข็ม
•   มาลัยสามเหลี่ยม หมายถึง มาลัยที่มีรูปทรงตามขวาง เป็นรูปสามเหลี่ยม
•   มาลัยสี่เหลี่ยม หมายถึง มาลัยที่มีรูปทรงตามขวาง เป็นรูปสี่เหลี่ยมด้าน
•   มาลัยตุ้ม หมายถึง มาลัยที่มีรูปทรงตามขวางเป็นรูปวงกลมขนาดเล็กแล้วค่อย ๆ ใหญ่ตรง       กลาง หัวท้ายเรียว ช่วงกลางโค้งมน
•   มาลัยตัวหนอน หมายถึง มาลัยที่มีลักษณะคล้ายมาลัยตุ้มแต่ยาวกว่า
•   มาลัยตัวหนอนคู่ หมายถึง มาลัยที่มีลักษณะเหมือนมาลัยตุ้ม 2 ตุ้มร้อยต่อกัน
•   มาลัยสามกษัตริย์ หมายถึง มาลัยที่ร้อยด้วยดอกบานไม่รู้โรยเป็นชั้น ๆ คล้องต่อกันสามวง
•   มาลัยพวงดอกไม้ หมายถึง มาลัยที่ร้อยด้วยดอกไม้เรียงต่อกันเป็นสายยาว ผูกกันเป็นวง
•    
•  แบ่งตามลักษณะโครงร่าง
•   มาลัยตัวสัตว์  หมายถึง มาลัยที่ร้อยให้เป็นรูปร่างสัตว์  เช่น  หนู  กระรอก  กระแต          กระต่าย  ชะนี  ฯลฯ
•   มาลัยลูกโซ่  หมายถึง มาลัยที่ร้อยจากมาลัยกลมหรือมาลัยซีก นำมาคล้องต่อกันเป็นวง    คล้องโซ่
•   มาลัยเปีย  หมายถึง  มาลัยที่ร้อยจากมาลัยกลมและตุ้ม มาประกอบเป็นพวง โดยเอามาลัย  กลมผูกเป็นวงตรงกลาง บนและล่างต่อด้วยตุ้มด้านละ 1  ตุ้ม
•    มาลัยครุย  หมายถึง  มาลัยที่ร้อยจากมาลัยกลมขนาดใหญ่ มีอุบะตุ้งติ้งห้อยระบายเป็นครุย  โดยรอบ
•    มาลัยดอกกล้วยไม้  หมายถึง  มาลัยที่ร้อยด้วยดอกกล้วยไม้ล้วน ๆ  เป็นส่วนตัวของมาลัย
•   
•  คำต่าง ๆ ที่ใช้ในการร้อยมาลัย
•    – ดอกตุ้ม หมายถึง ส่วนประกอบที่อยู่ปลายสุดของอุบะ เช่น ดอกข่าประดิษฐ์ กุหลาบตูม  บานไม่รู้โรย  จำปี  จำปา  ชบาหนู  กล้วยไม้  เป็นต้น
•    – อุบะ หมายถึง  ดอกไม้ที่ใช้ห้อยชายมาลัยให้สวยงาม
•    – ซีก  หมายถึง  มาลัยที่ผูกปิดรอยต่อของมาลัย หรือนำไปผูกรัดเป็นมาลัยลูกโซ่ 
•    – แต่งตัว  หมายถึง  การนำส่วนต่าง ๆ  ของมาลัยผูกต่อเข้าด้วยกันจนสำเร็จและสวยงาม
•    – แป้น  หมายถึง ส่วนที่เป็นที่รองรับดอกไม้ที่ร้อยอยู่ในเข็มมาลัย  และปิดท้ายของการร้อยมาลัยเมื่อจบเข็ม
•   หลักการร้อยมาลัย
•    – การเตรียมเข็มมาลัย ใช้น้ำมันทาเข็มให้ลื่น แล้วเช็ดให้สะอาด
•    – การเตรียมแป้นใบตอง การร้อยมาลัย 1 เข็ม  ต้องใช้แป้นใบตองเท่ากัน 2 อัน
•    – การถือเข็มมาลัย ถือเข็มมาลัยด้วยมือซ้ายสูงจากก้านเข็มประมาณ 3 นิ้ว
•    – การปลิดกลีบกุหลาบใช้มือซ้ายจับก้านกุหลาบคว่ำลง มือขวาจับกลีบกุหลาบชั้นบน แล้วค่อย ๆ ดึงเข้าหาตัว
•    – การพับกลีบดอกไม้  เอาโคนกลีบออกข้างนอกพับทบครึ่งตามยาวของกลีบ  แล้วพับทบกลีบ  ออกมาทั้งสองข้าง
• วิธีการร้อยมาลัย
•    – ร้อยจากด้านซ้ายสุดก่อนเป็นกลีบแรก กลีบต่อ ๆ ไปร้อยหมุนตามเข็มนาฬิกา  ร้อยแต่ละชั้นควรให้สับหว่างกับแถวแรก
•    
• วิธีแต่งตัวมาลัย
•    – สำรวจและตกแต่งตัวมาลัยให้เรียบร้อย
•    – ผูกอุบะกับตัวมาลัย
•    – ผูกมาลัยซีกปิดรอยต่อระหว่างอุบะกับตัวมาลัย
•    – ผูกมาลัยกับริบบิ้น

วิดีโอวิธีการร้อยมาลัย